Góc học tập
18/03/2019 10:10:37 PM

Những sai sót thường gặp khi nhận thức, phán xét về người khác

Nhận thức và diễn giải những điều người khác làm là những điều khó khăn. Vì thế, các cá nhân phát triển các kĩ thuật để dễ phát hiện hơn. Các kĩ thuật này là có giá trị cho phép ta thực hiện nhận thức một cách nhanh chóng. Tuy nhiên những kĩ thuật này là không chính xác, nó có thể làm cho chúng ta sai lầm. Sự hiểu biết về những nhược điểm này là có ích khi nó có thể dẫn tới những sự bóp méo lớn. Để nâng cao hiệu quả của việc nhận thức về con người, chúng ta cần hiểu các thiếu sót thường gặp trong phán quyết người khác.

- Nhận thức chọn lọc

Bất kỳ đặc tính nào làm cho con người, đối tượng hoặc sự kiện nổi bật sẽ làm tăng khả năng nó sẽ được nhận thức. Điều này là do chúng ta không thể tiếp nhận tất cả những điều mà chúng ta thấy, mà chỉ chú ý đến một số tín hiệu nổi bật. Điều này cho phép giải thích tại sao bạn lại dễ dàng nhận ra chiếc xe của bạn trong một bãi giữ xe, hoặc tại sao rất nhiều người cùng làm việc như nhau nhưng thủ trưởng chỉ thấy một số trong đó làm việc tốt. Khi con người không thể thấy hết được mọi thứ diễn ra quanh họ, họ thường thực hiện nhận thức chọn lọc. Dearborn và Simon đã thực hiện nghiên cứu nhận thức bằng cách cho 23 nhà quản trị cấp cao đọc một tình huống phức tạp mô tả tổ chức và các hoạt động của một công ty thép. Trong số 23 người đó, 6 người ở bộ phận bán hàng, 5 người ở bộ phận sản xuất, 4 người ở bộ phận tài chính, số còn lại (8 người) ở các bộ phận chức năng khác. Mỗi người được yêu cầu viết ra những vấn đề quan trọng nhất mà họ rút ra từ tình huống. 83% số người ở bộ phận bán hàng cho rằng việc bán hàng là quan trọng trong khi chỉ có 29 % những người khác cho rằng bán hàng là quan trọng. Cùng với các kết quả của các nghiên cứu khác, các nhà nghiên cứu kết luận là những người tham gia đã nhận thức các khía cạnh trong tình huống đã liên quan chặt chẽ tới những hoạt động và những mục tiêu của bộ phận anh ta.

Nhận thức chọn lọc trở thành thiếu sót trong phán quyết người khác khi chúng ta không thể nhận thức được tất cả những điều mà ta quan sát, chúng ta thực hiện nó theo từng nhóm nhỏ nhưng các nhóm nhỏ này lại không được chọn ngẫu nhiên (không phải là đại diện) mà là được chọn trên cơ sở lợi ích, kiến thức, kinh nghiệm và thái độ của người quan sát. Nhận thức chọn lọc cho phép ta hiểu nhanh về đối tượng nhưng với rủi ro của việc mô tả về đối tượng thiếu toàn diện. Do chúng ta chỉ nhìn thấy điều mà ta muốn thấy, chúng ta sẽ rút ra những kết luận thiếu chính xác từ những tình huống phức tạp.

- Tác động hào quang

Tác động hào quang xảy ra khi chúng ta rút ra ấn tượng chung về một người dựa trên một đặc tính duy nhất của người đó như đẹp trai thông minh hoặc dễ mến. Ví dụ một số bạn trẻ hâm mộ ca sĩ T chỉ vì anh ta đẹp trai, và tác động này đã làm cho họ không chú ý đến chất giọng, phong cách …của ca sĩ.

Trong các tổ chức, sự phiến diện có ảnh hưởng quan trọng trong việc đánh giá người khác. Sự phiến diện có thể tạo ra sự bóp méo do việc đánh giá bị thiên lệch bởi một phẩm chất riêng lẻ nào đó. Nổi bật nhất của hiện tượng này là chúng ta bị chi phối bởi cảm giác bên ngoài, hoặc tình cảm cá nhân làm cho chúng ta phán xét người khác một cách nóng vội, chủ quan.

- Tác động tương phản

Tác động tương phản là cách đánh giá một cá nhân chịu ảnh hưởng bởi sự so sánh với những người khác. Ví dụ, khi trình bày trên lớp, nếu hai người trình bày trước lớp nói vấp váp, lúng túng, còn người thứ ba trình bày tự tin và lưu loát hơn thì giảng viên sẽ đánh giá người thứ ba tốt hơn, cho dù nội dung trình bày chưa chắc đã tốt hơn hai người trước đó.

-  Phép chiếu

Phép chiếu là hiện tượng dễ dàng quy kết người khác với xu hướng cho rằng họ giống mình. Ví dụ, nếu chúng ta hay nói dối, khi nghe người khác nói, chúng ta cũng cho rằng họ nói dối. Nói một cách dân dã ông bà ta thường gọi, thì đây là hiện tượng “suy bụng ta bụng người”.

- Sự rập khuôn

Sự rập khuôn xảy ra khi chúng ta phán xét một người dựa trên nhận thức về nhóm mà người này là thành viên. Ví dụ, bạn nhận xét thế nào về những người đeo mắt kính, họ là những người thông minh? Hoặc trước đây công ty đã tuyển dụng một nhân viên tốt nghiệp từ một trường đại học A và nhân viên này làm việc tốt, thì từ đó người ta thường có suy nghĩ là những sinh viên khác tốt nghiệp từ trường này cũng sẽ làm việc tốt. Nói theo ngôn ngữ ông bà ta đúc kết, thì hiện tượng này được gọi là “vơ đũa cả nắm”.

 

Đây là năm dạng sai sót rất thường gặp khi chúng ta phán xét, đánh giá về người khác. Vì bản chất hiện tượng xảy ra là do chúng ta bị hạn chế về mặt thời gian và thông tin, nhưng lại phải đưa ra các quyết định kịp lúc, chẳng hạn như phỏng vấn ứng viên trong tuyển dụng. Chính vì phải đánh giá người khác trong điều kiện hạn hẹp về thời gian và thông tin, chúng ta có xu hướng dựa vào kinh nghiệm và cảm giác cá nhân để đánh giá nhanh về đối tượng và hy vọng đi đến quyết định hợp lý nhất. Tuy nhiên việc này không thể tránh khỏi sai sót, đặc biệt là những dạng sai sót này xảy ra một cách hết sức tự nhiên, nên chúng ta không dễ dàng tránh mắc phải, hoặc kịp nhận ra là chúng ta đang mắc phải nếu chúng ta không nắm rõ và đề phòng những dạng sai sót này.

Một điều nữa có thể xảy ra, đó là những ứng viên xin việc cũng có thể tận dụng hiểu biết về những sai sót thường gặp khi đánh giá người khác này, để nâng cao khả năng họ được đánh giá cao, bằng cách cố tình tạo ra những ấn tượng tốt đối với người khác ngay từ lần gặp và những phút gặp gỡ đầu tin, thể hiện sự tự tin, am hiểu, cung cấp những thông tin thể hiện hiểu biết của mình trước người phỏng vấn,.... Tất cả những điều đó sẽ làm tăng cơ hội được đánh giá cao bởi Hội đồng tuyển dụng trong buổi phỏng vấn đối với ứng viên.


» Các tin khác: