Góc học tập
17/09/2016 04:28:39 PM

Năm thuật ngữ kinh tế cơ bản mà mọi người nên biết

 

Kinh tế học có tác động đến từng giây phút trong cuộc sống của chúng ta bởi về cơ bản, đó là ngành nghiên cứu về những lựa chọn, cũng như lý do, cách thức đưa chúng ta đến lựa chọn đó. Trong bài viết này, chúng ta sẽ xem xét một số khái niệm kinh tế cơ bản mà tất cả mọi người nên hiểu.

SỰ KHAN HIẾM

Bạn hoàn toàn hiểu được khan hiếm là gì, cho dù bạn nhận thức được nó hay không. Đây là khái niệm cơ bản nhất trong kinh tế, và một thực tế không thể phủ nhận. Có thể hiểu là nguồn lực hữu hạn không thể đáp ứng những nhu cầu không giới hạn của con người, vì vậy luôn luôn cần phải đưa ra lựa chọn. Ví dụ, chỉ có một lượng lúa mì nhất định được trồng mỗi năm. Có những người muốn ăn bánh mì, người muốn ăn ngũ cốc, người muốn uống bia, v.v... Chỉ vài sản phẩm có thể được làm ra vì sự khan hiếm lúa mì. Làm thế nào để chúng ta quyết định được cần bao nhiêu bột cho bánh mì? Hoặc, quan trọng hơn, nên sản xuất ra bao nhiêu thùng bia? Một câu trả lời duy nhất đó là do hệ thống thị trường.

CUNG VÀ CẦU

Hệ thống thị trường được điều chỉnh bởi cung và cầu. Quay trở lại với bia. Khi mọi người muốn uống bia nhiều hơn, tức là nhu cầu đối với bia là cao. Với nhu cầu này, bạn có thể tính giá bia cao hơn, nên bạn có thể kiếm được nhiều tiền hơn mức trung bình bằng cách chuyển từ lúa mì sang bia thay vì say cùng số từ lúa mì ra làm bột. Nhiều người bắt đầu làm bia, và sau một vài chu kỳ sản xuất, có quá nhiều bia trên thị trường làm giá giảm mạnh. Trong khi đó, giá bột mì đã tăng lên do sự co lại của cung lúa mì, do đó các nhà sản xuất sẽ mua nhiều lúa mì hơn để làm bột mì, và cứ thế tiếp tục.

Ví dụ đơn giản này đã lột tả quá trình cân bằng kì diệu giữa cung và cầu. Trong thực tế, thị trường nhìn chung phản ứng rất nhanh, và tình trạng ứ đọng hàng hóa thật ra rất hiếm (chỉ tính tình trạng thực sự gây ra bởi thị trường vì còn các yêu tố khác nữa). Ở mức độ cơ bản, cung và cầu giúp giải thích tại sao sản phẩm năm ngoái chỉ đạt một nửa giá năm sau.

CHI PHÍ VÀ LỢI ÍCH

Các khái niệm về chi phí và lợi ích bao hàm lĩnh vực kinh tế rộng lớn liên quan đến sự kỳ vọng hợp lý và sự lựa chọn hợp lý. Trong mọi tình huống, mọi người đều có khả năng lựa chọn để có được nhiều lợi ích nhất đối với họ, với chi phí thấp nhất, hoặc nói một cách khác, sự lựa chọn đem lại nhiều lợi ích hơn so với chi phí bỏ ra. Trở lại với bia, các nhà máy bia trên thế giới sẽ thuê nhiều nhân viên để sản xuất nhiều bia hơn, chỉ khi giá bia và khối lượng hàng bán đảm bảo được các chi phí bổ sung về tiền lương và các nguyên liệu cần thiết để làm nhiều bia hơn. Tương tự như vậy, người tiêu dùng sẽ mua loại bia mà họ có khả năng chi trả tốt nhất chứ không phải loại bia ngon nhất trong cửa hàng.

Điều này không chỉ áp dụng cho các giao dịch tài chính. Sinh viên đại học thực hiện phân tích lợi ích chi phí mỗi ngày, bằng cách tập trung vào các khóa học nhất định mà họ tin rằng sẽ là quan trọng hơn đối với họ, trong khi cắt giảm thời gian dành cho học tập, thậm chí tham gia các khóa học mà họ cho là ít cần thiết.

Tất nhiên, không phải ai cũng đều đưa ra được những lựa chọn sáng suốt. Mặc dù con người nói chung đều suy nghĩ dựa trên lý lẽ, nhưng có rất nhiều, rất nhiều yếu tố khiến chúng ta đánh mất khả năng kiểm soát tài chính. Quảng cáo là một trong số những thứ ấy mà ai cũng quen thuộc. Quảng cáo tác động đến cảm xúc của chúng ta và dùng những chiêu trò thông minh khác để đánh lừa chúng ta, khiến chúng ta đánh giá cao những lợi ích của mặt hàng được quảng cáo. Một số kỹ thuật tương tự được sử dụng khá thông minh trong xổ số khi quảng cáo một cặp đôi đi chơi du thuyền và thưởng thức một cuộc sống vô ưu. Hình ảnh và thông điệp cảm xúc đó ("đây có thể là bạn") lấn áp phần lý trí của bộ não. Chi phí và lợi ích có thể không chi phối tâm trí của bạn mọi lúc, nhưng chúng  thường trực nhiều hơn bạn nghĩ - đặc biệt là khi nói đến khái niệm tiếp theo.

MỌI THỨ ĐỀU CÓ ĐỘNG CƠ THÚC ĐẨY

Những động cơ thúc đẩy là một phần của chi phí và lợi ích cũng như các kì vọng hợp lý, nhưng chúng quan trọng đến mức cần phải xem xét kỹ hơn. Các động cơ thúc đẩy mọi thứ hoạt động, nhưng đôi khi lại hoạt động sai. Nếu bạn là cha mẹ, ông chủ, thầy giáo, hay bất kì ai có trách nhiệm giám sát, và mọi thứ đang diễn ra không theo ý muốn, rất có thể là các hình thức khuyến khích từ bạn (là động cơ thúc đẩy người khác) không còn bám sát với mục tiêu đề ra.

Chúng tôi sẽ lấy một ví dụ về nhà máy bia. Nhà máy bia này có hai kích thước chai: chai 500ml và chai 1 lít cho các cặp đôi. Chủ sở hữu muốn tăng sản lượng, vì vậy ông đưa ra phần thưởng cho ca sản xuất nào sản xuất được nhiều nhất trong một ngày. Trong vòng vài ngày, ông ta thấy số lượng sản xuất tăng vọt từ 10.000 chai lên 15.000 chai một ngày. Tuy nhiên, ông ta ngay lập tức nhận được những cuộc gọi dồn dập từ các nhà cung cấp về việc khi nào các lô hàng chai 1 lít sẽ đến. Dĩ nhiên vấn đề ở đây là, do sự khuyến khích của ông ta đặt vào không đúng chỗ, ông chú trọng vào số lượng chai chứ không phải là thể tích bia, và làm “lợi” cho nhân công khi họ gian lận bằng cách chỉ sản xuất các chai nhỏ.

Thế nhưng, khi những khích lệ tương ứng với những mục tiêu của tổ chức, lợi ích đạt được sẽ vô cùng lớn. Một số hình thức động viên đã được thực hiện hiệu quả đến mức chúng được rất nhiều doanh nghiệp áp dụng, như chia sẻ lợi nhuận, thưởng dựa trên thành tích và cho công nhân nắm giữ cổ phần. Tuy vậy, những hình thức này vẫn có thể biến thành tai họa nếu các tiêu chí nhận thưởng không tương thích với mục tiêu ban đầu. Chẳng hạn, những hình thức thưởng thành tích thiếu tính chặt chẽ sẽ thôi thúc một giám đốc điều hành chọn những biện pháp tạm thời để làm đẹp kết quả tài chính để nhận tiền thưởng mà những biện pháp này về lâu về dài trở nên có hại.

ĐẶT TẤT CẢ CÁC YẾU TỐ VÀO MỘT TỔNG THỂ

Khan hiếm là chủ đề bao quát toàn bộ kinh tế học. Nó có vẻ tiêu cực, và đó là một trong những lí do người ta gọi kinh tế học là khoa học ảm đạm (dismal science), nhưng nó chỉ đơn giản là phải có những sự lựa chọn. Những lựa chọn này do các lợi ích và chi phí quyết định, chi phí và lợi ích tác động đến chọn lựa, dẫn đến một hệ thống thị trường năng động mà các chọn lựa diễn ra thông qua cung và cầu. Về phương diện cá nhân, sự khan hiếm nghĩa là chúng ta phải lựa chọn trên những động lực, chi phí và lợi ích của những phương hướng hành động khác. Đây là một cái nhìn bao quát về một đề tài rất hấp dẫn. Những khái niệm này góp phần làm phong phú các khái niệm khác, chẳng hạn lợi thế so sánh, tinh thần doanh nhân, lợi ích cận biên v.v... Thế giới bao la có muôn vàn sự chọn lựa, vì vậy phạm vi của kinh tế học cũng rộng lớn với vô số các học thuyết, quy luận và khái niệm nhằm khám phá các chọn lựa ấy.

Th.S. Nguyễn Thị My My

» Các tin khác: