Góc học tập
18/06/2016 03:55:36 PM

Giới thiệu một số công cụ chứng khoán phái sinh OTC

Theo phương thức giao dịch, chứng khoán phái sinh được phân loại thành hai nhóm: chứng khoán phái sinh niêm yết (giao dịch trên sở giao dịch chứng khoán) và chứng khoán phái sinh OTC (giao dịch trên thị trường phi tập trung). Các chứng khoán phái sinh OTC không được giao dịch thông qua một cơ chế có tổ chức và tập trung như sở giao dịch mà trên cơ sở thỏa thuận, đàm phán giữa các bên. Các điều khoản của hợp đồng trong trường hợp này không được chuẩn hóa mà có tính linh hoạt cao, được thiết kế cho phù hợp với nhu cầu của mỗi bên tham gia. Hợp đồng kỳ hạn, hợp đồng hoán đổi và một số loại quyền chọn là các chứng khoán phái sinh OTC điển hình. Trong bài này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu một số công cụ chứng khoán phái sinh OTC được sử dụng phổ biến trên các thị trường tài chính.

Hợp đồng kỳ hạn lãi suất (“Forward Rate Agreement”, hay “FRA”) là hợp đồng (hay thỏa thuận) giữa hai bên trong đó ấn định mức lãi suất sẽ phải trả hoặc được nhận ứng với một khoản vay/cho vay sẽ bắt đầu có hiệu lực tại một thời điểm nhất định trong tương lai (cũng chính là thời điểm đáo hạn của hợp đồng). Bên mua FRA có nghĩa vụ trả lãi suất cố định (đồng thời hưởng lãi suất thả nổi), trong khi bên bán FRA có nghĩa vụ nhận lãi suất cố định (đồng thời hưởng lãi suất thả nổi). Số tiền thanh toán giữa hai bên được xác định theo nguyên tắc bù trừ (bên phải trả cuối cùng là bên có dòng tiền ra lớn hơn), căn cứ vào giá trị danh nghĩa của hợp đồng, lãi suất cố định theo hợp đồng và lãi suất tham chiếu trên thị trường tại thời điểm đáo hạn. Với tính chất như vậy, FRA được sử dụng với vị thế mua nhằm phòng ngừa rủi ro lãi suất tăng (ví dụ: bởi một công ty muốn cố định chi phí vay nợ cho một khoản vay dự kiến trong tương lai), và với vị thế bán nhằm phòng ngừa rủi ro lãi suất giảm (ví dụ: bởi một nhà đầu tư muốn bảo vệ khoản thu nhập nhận được từ một khoản cho vay hay tiền gửi tương lai).

Hợp đồng quyền chọn lãi suất đem lại cho người sở hữu (hay người mua) công cụ này quyền, và không phải là nghĩa vụ, trả hoặc nhận một mức lãi suất đã được xác định trước (còn gọi là lãi suất thực hiện) trong một thời kỳ nhất định theo thỏa thuận giữa hai bên tham gia hợp đồng. Nếu bên mua quyền chọn có quyền trả lãi suất cố định, chúng ta có hợp đồng quyền chọn lãi suất trần (interest rate cap); còn nếu bên mua quyền chọn có quyền nhận lãi suất cố định, chúng ta có hợp đồng quyền chọn lãi suất sàn (interest rate floor).

Hợp đồng quyền chọn lãi suất trần là một chuỗi các quyền chọn mua lãi suất kiểu châu Âu dựa trên một lãi suất tham chiếu nhất định, mỗi quyền chọn mua đó có ngày đáo hạn trùng với thời điểm điều chỉnh (hay ấn định lại) lãi suất thả nổi của khoản vay. Với hợp đồng này, bên bán đồng ý bù đắp cho bên mua một khoản tiền nếu lãi suất tham chiếu trên thị trường cao hơn mức lãi suất cố định tại mỗi thời điểm đáo hạn của các quyền chọn thành phần. Vì vậy, đây là công cụ thường được người đi vay sử dụng nhằm phòng ngừa rủi ro lãi suất tăng.

Ngược lại, hợp đồng quyền chọn lãi suất sàn là một chuỗi các quyền chọn bán lãi suất kiểu châu Âu dựa trên một lãi suất tham chiếu cụ thể, mỗi quyền chọn bán đó có ngày đáo hạn trùng với thời điểm điều chỉnh (hay ấn định lại) lãi suất thả nổi của khoản vay. Với hợp đồng này, bên bán đồng ý bù đắp cho bên mua một khoản tiền nếu lãi suất tham chiếu trên thị trường giảm xuống thấp hơn mức lãi suất cố định tại mỗi thời điểm đáo hạn của các quyền chọn thành phần. Vì vậy, đây là công cụ thường được người cho vay sử dụng nhằm phòng ngừa rủi ro lãi suất giảm.

Hợp đồng hoán đổi lãi suất là một thỏa thuận (hợp đồng) giữa hai bên tham gia, trong đó mỗi bên đồng ý thực hiện các khoản thanh toán định kỳ cho bên kia trong một thời gian nhất định, căn cứ vào một giá trị vốn danh nghĩa nhất định. Khoản vốn danh nghĩa này chỉ được sử dụng để xác định số tiền thanh toán mà không có giá trị hoán đổi giữa các bên.

Hợp đồng hoán đổi lãi suất có thể được thiết kế dưới dạng:

- Hợp đồng hoán đổi lãi suất cố định với lãi suất thả nổi: trong đó, luồng thanh toán tương lai của một bên tham gia hợp đồng được tính theo một mức lãi suất cố định, trong khi luồng thanh toán của bên còn lại được tính theo một lãi suất thả nổi.

- Hợp đồng hoán đổi lãi suất thả nổi với lãi suất thả nổi: trong đó, luồng thanh toán của cả hai bên đều được tính theo lãi suất thả nổi, nhưng mỗi bên tham chiếu một lãi suất thả nổi khác nhau.

Tương tự như hợp đồng hoán đổi lãi suất, hợp đồng hoán đổi tiền tệ cũng là thỏa thuận về việc hoán đổi các dòng tiền giữa hai bên đối tác. Tuy nhiên, trong trường hợp này, dòng thanh toán của mỗi bên được thực hiện bằng một đơn vị tiền tệ khác nhau. Vì vậy, các khoản thanh toán định kỳ giữa hai bên không được bù trừ mà chuyển giao đầy đủ; đồng thời, khoản vốn danh nghĩa (ghi nhận bằng hai đơn vị tiền tệ cụ thể) cũng được hoán đổi giữa các bên tại thời điểm khởi đầu và kết thúc hợp đồng hoán đổi.

Các chứng khoán phái sinh OTC, như đã nói, đều có ưu điểm là được thiết kế với nội dung linh hoạt, không chuẩn hóa. Vì vậy, đây là loại sản phẩm thích hợp để sử dụng cho mục đích phòng ngừa rủi ro do mục tiêu và nhu cầu phòng ngừa rủi ro của mỗi cá nhân, tổ chức cụ thể đều có tính đặc thù riêng. Tuy vậy, vẫn cần nhớ rằng rủi ro đối tác trên thị trường OTC là rất lớn. Nhược điểm này chỉ có thể được khắc phục khi các giao dịch được thanh toán bù trừ tập trung qua đối tác bù trừ trung tâm.

Hiền Hòa (PSU)