Góc học tập
18/12/2018 01:16:28 PM

Cơ hội và thách thức từ cuộc cách mạng 4.0

Cách mạng công nghiệp (CMCN) là cuộc cách mạng trong lĩnh vực sản xuất; là sự thay đổi cơ bản các điều kiện
kinh tế - xã hội, văn hóa và kỹ thuật. Cách mạng công nghiệp khiến lực lượng sản xuất phát triển mạnh mẽ, tạo ra lực
lượng vật chất khổng lồ cho xã hội. Năng suất lao động tăng nhanh, khoa học và công nghệ trở thành lực lượng lao
động trực tiếp, phát triển kinh tế tri thức trở thành những đặc điểm chính của giai đoạn hiện nay. Có nhiều cách phân
loại khác nhau, nhưng nhìn chung hầu hết các nhà nghiên cứu trên thế giới đều cho rằng, cho đến nay lịch sử loài người
đã và đang trải qua bốn cuộc cách mạng công nghiệp. Nếu như cuộc CMCN 1.0 (1784) là việc chấm dứt sự phụ thuộc
của con người vào sức kéo động vật và sức người, chuyển sang sử dụng năng lượng hóa thạch, sức nước và hơi nước.
Đây là cuộc CMCN sơ khai với đúng nghĩa của nó, đánh dấu sự ra đời của hệ thống máy móc. Nhắc đến CMCN 1.0 là
nhắc đến thành tựu nổi bật: chế tạo máy móc (đặc biệt là đầu máy hơi nước), phát triển giao thông (đường sắt và đường
biển). Cuộc CMCN 2.0 (1870) có bước đột phá là điện khí hóa, liên lạc hữu tuyến, vô tuyến và các hình thức phát điện.
Phạm vi của cuộc CMCN 2.0, trên cơ sở kế thừa những thành tựu khoa học đã đạt được, diễn ra rộng hơn so với cuộc
CMCN 1.0. Đến cuộc CMCN 3.0 (1969) là sự ra đời của các hệ thống kỹ thuật số, thông tin liên lạc và những tiến bộ
nhanh chóng trong công nghệ máy tính, lập trình, tạo ra, xử lý và chia sẻ thông tin. Cuộc cách mạng này vẫn còn tiếp
diễn và chưa xác định được thời điểm kết thúc. Đây là cuộc cách mạng gắn với quá trình toàn cầu hóa sâu rộng, ảnh
hưởng đến hầu hết mọi quốc gia trên thế giới. Với lượng hàng hóa khổng lồ, nhu cầu về nguyên vật liệu và tiêu thụ sản
phẩm diễn ra mạnh mẽ, khiến sự gắn bó, hợp tác, ràng buộc giữa các quốc gia, các thực thể ngày càng chặt chẽ,

Cuộc CMCN 4.0 được ra đời trên cơ sở nền tảng của cuộc CMCN 3.0, trọng tâm là các phát minh, phát kiến và
sự kết hợp của ba đại xu hướng: vật lý, số hóa và sinh học hay nói cách khác đó là sự kết hợp của ba thế giới: thế giới
vật chất, thế giới ảo (thế giới số) và thế giới sinh vật1. Khái niệm CMCN 4.0 lần đầu tiên được đề cập trong bản “Kế
hoạch hành động chiến lược công nghệ cao” được Chính phủ Đức thông qua vào năm 2012. Đây là chương trình hỗ trợ
của Chính phủ Liên bang Đức hợp tác với giới nghiên cứu và các hiệp hội công nghiệp hàng đầu của Đức nhằm cải
thiện quy trình quản lý và sản xuất trong các ngành chế tạo thông qua “điện toán hóa”. Từ đó đến nay, thuật ngữ “công
nghiệp 4.0” được sử dụng rộng rãi trên thế giới để mô tả cuộc CMCN 4.0. Theo GS. Klaus Schwab, Chủ tịch Diễn đàn
Kinh tế Thế giới, Industry 4.0 (tiếng Đức là Industrie 4.0), hay cuộc CMCN 4.0, là một thuật ngữ gồm một loạt các
công nghệ tự động hóa hiện đại, trao đổi dữ liệu và chế tạo. Cuộc CMCN 4.0 được định nghĩa là “một cụm thuật ngữ
cho các công nghệ và khái niệm của tổ chức trong chuỗi giá trị” đi cùng với các hệ thống vật lý trong không gian ảo,
Internet kết nối vạn vật (IoT) và Internet của các dịch vụ (IoS)2. Có thể thấy, cuộc CMCN 4.0 ra đời trong hoàn cảnh
kinh tế thế giới đang phải trải qua những giai đoạn khó khăn, chủ nghĩa tư bản hiện đại đang phải tiếp tục điều chỉnh
những bước đi mới sau cuộc khủng hoảng tài chính – kinh tế toàn cầu vào năm 2008. Thế giới nhận thức được rằng,
khủng hoảng tài chính và suy thoái kinh tế toàn cầu 2008 – 2009 đang đặt ra yêu cầu phải điều chỉnh, thậm chí thay đổi
căn bản mô hình phát triển theo hướng cân bằng hơn, hiệu quả và bền vững hơn. Sau thời kỳ dài phát triển, với những
thành tựu vượt bậc, loài người đã phải đối mặt với những thách thức mang tính toàn cầu3. Đó là những nguy cơ về an
ninh phi truyền thống đòi hỏi đẩy mạnh đầu tư, nghiên cứu đổi mới, sáng tạo, tìm ra các giải pháp công nghệ, tối ưu hóa
quá trình sản xuất theo hướng bền vững hơn.
Tương tự như cuộc CMCN 3.0, cuộc CMCN lần này cũng được dự đoán có ảnh hưởng mạnh mẽ, sâu rộng đến
mọi quốc gia trên thế giới. Tại vì, cuộc CMCN lần này vừa mang đặc trưng của các cuộc CMCN lần trước. Đồng thời,
nó có những đặc trưng riêng vì nó là cuộc cách mạng giúp xóa nhòa ranh giới giữa các lĩnh vực vật lý, số hóa và sinh
học, làm thay đổi căn bản giữa đời sống thế giới thực, ảo và sinh vật của xã hội loài người. Bản chất của CMCN 4.0 là
dựa trên nền tảng công nghệ số và tích hợp tất cả các công nghệ thông minh để tối ưu hóa quy trình, phương thức sản
xuất; nhấn mạnh những công nghệ có tác động lớn như công nghệ in 3D, công nghệ sinh học, công nghệ vật liệu mới,
công nghệ tự động hóa, người máy.v.v. Cuộc CMCN 4.0 là xu hướng hiện tại của tự động hóa và trao đổi dữ liệu trong
công nghệ sản xuất. Nó bao gồm hệ thống các mạng vật lý, mạng Internet kết nối vạn vật và điện toán đám mây. Công
nghiệp 4.0 tạo điều kiện thuận lợi cho việc tạo ra các “nhà máy thông minh” hay “nhà máy số”. Trong các nhà máy
thông minh này, các hệ thống vật lý không gian ảo sẽ giám sát các quá trình vật lý, tạo ra một bản sao ảo của thế giới
vật lý. Với IoT, các hệ thống vật lý không gian ảo này tương tác với nhau và tương tác với con người theo thời gian
thực và thông qua IoS, người dùng sẽ được tham gia vào chuỗi giá trị thông qua việc sử dụng các dịch vụ này… Rõ
ràng cuộc cách mạng này đang làm thay đổi mạnh mẽ mọi mặt của đời sống kinh tế, xã hội loài người, đặc biệt là đối
với các lĩnh vực liên quan đến sử dụng công nghệ.

Có thể nói, cuộc CMCN lần này sẽ rất khác so với ba cuộc cách mạng đã làm thay đổi năng lực sản xuất của con

người trước đó và được dự báo đảo lộn toàn bộ cuộc sống của chúng ta. Cuộc CMCN 4.0 càng thêm phức tạp bởi ở
nhiều vùng trên thế giới (bao gồm Việt Nam nói chung và vùng kinh tế trọng điểm miền Trung nói riêng), những cuộc
CMCN 3.0 và thậm chí là CMCN 2.0 còn chưa hoàn tất và các công nghệ mới có thể “nhảy cóc” qua những chuyển
biến đó, gây ra sự xáo trộn chưa từng thấy với mọi xã hội4. Thực vậy, so sánh với các cuộc CMCN trước đây, cuộc
CMCN lần này sẽ phát triển với tốc độ cấp số nhân chứ không phải cấp số cộng như các cuộc CMCN trước đó về cả
phạm vi và sự tác động mang tính hệ thống. Các công nghệ mới từ cuộc CMCN 4.0 được phát triển với tốc độ cao vượt
bậc, với những đột phá đã được hiện thực hóa: xe hơi tự lái, các ứng dụng của trí tuệ nhân tạo vào hoạt động kinh doanh
trực tuyến, y khoa, tài chính5. Tất cả đang và sẽ mang lại nhiều thay đổi cơ bản và sâu rộng trong hoạt động của đời
sống kinh tế, xã hội nói chung và các vùng kinh tế nói riêng, trong đó có vùng kinh tế trọng điểm miền Trung. Cho nên,
dưới tác động của cuộc CMCN 4.0, chắc chắn sẽ tạo ra nhiều cơ hội và thách thức đối với vùng kinh tế trọng điểm miền
Trung.