Chuyên gia Aedan Mordecai thuộc Trường Nghiên cứu Quốc tế S Rajaratnam (Singapore) đặt ra câu hỏi trên khi nói về bài học nước Anh trong Liên minh châu Âu (EU) đối với ASEAN.

Vấn đề lớn của EU

Bất chấp nỗ lực đàm phán giữa lãnh đạo Anh và EU, số phận của xứ sở sương mù này trong liên minh sẽ được quyết định bởi kết quả cuộc trưng cầu ý kiến dự kiến diễn ra vào mùa hè năm 2016.

Vừa qua, Thủ tướng Anh David Cameron đã đưa ra một số yêu cầu đối với EU như điều kiện để nước này ở lại trong liên minh. Trong khi đó, nhiều thành viên của đảng Bảo thủ đang nắm quyền không đồng tình Anh ở lại EU. Thành viên đảng Bảo thủ, ông Steve Baker, cho biết hơn một nửa thành viên của đảng này muốn nước Anh ra khỏi EU, bởi họ hoài nghi về sự phát triển và tương lai của liên minh này.

Trong bối cảnh hiện nay, nếu nước Anh ra khỏi EU thì đây sẽ là vấn đề lớn, khi khối này đang cần sự liên kết chặt chẽ, để tăng thêm sức mạnh đối phó với nhiều vấn đề đang tồn tại như khôi phục kinh tế, giải quyết việc làm, người nhập cư, nguy cơ khủng bố… Vì thế, tại Hội nghị thượng đỉnh EU diễn ra từ ngày 17- 18/12, các nước trong khối nỗ lực đàm phán với Anh để tránh kịch bản xứ sở sương mù phải rời khỏi ngôi nhà chung EU. Đặc biệt, Thủ tướng Đức Angela Merkel bày tỏ ủng hộ những điểm cải cách EU mà ông Cameron đưa ra, bởi nước Anh ở lại EU là vì lợi ích chung của các nước thành viên. Chủ tịch Ủy ban châu Âu Jean-Claude Juncker cũng sẽ xem xét khả năng về việc hạn chế lượng người nhập cư vào Anh theo yêu cầu của nước này.

Trong năm 2015, việc thương lượng giữa Anh và EU về việc đi hay ở của Anh chưa đạt tới đích, song những đề xuất thiện chí mà hai bên đưa ra là dấu hiệu lạc quan để chuẩn bị cho cuộc thảo luận quyết định tại Hội nghị thượng đỉnh đầu năm 2016 của EU.

Việc Anh có ý định rời khỏi EU cho thấy thất bại của mô hình liên minh, nơi các thành viên không cảm nhận được hết những lợi ích của mình, nhưng phải chăng đó chỉ là một ý đồ chính trị của Thủ tướng Cameron?

Dù câu trả lời như thế nào, thì thực tế EU vẫn phải đối mặt với vấn đề hóc búa này, dẫn tới sự căng thẳng giữa các nước thành viên trước việc có hay không đáp ứng nhu cầu của nước Anh. Xu hướng chống lại EU nơi xứ sở sương mù ngày càng phát triển những năm gần đây, với lập luận rằng EU can dự quá nhiều vào công việc nội bộ nước họ, khiến biên giới chủ quyền của quốc gia trở nên mờ nhạt. Những người theo xu hướng này cũng cảm thấy không hài lòng về dòng người nhập cư tới Anh cũng như tác động của dân nhập cư đối với xã hội. Cảm giác bất an trước những người nhập cư càng bị khuấy động sau cuộc khủng bố đẫm máu vừa qua tại Pháp. Nhiều người Anh cho rằng, chính sách mở cửa biên giới của EU sẽ bị các tổ chức khủng bố lợi dụng.

Cần duy trì công thức “ASEAN-X”

Mặc dù nhiều lần được đem ra so sánh với EU, nhưng ASEAN khác EU cả trong cơ cấu tổ chức cũng như trong văn hóa thực thi. ASEAN khá linh hoạt trong việc thực hiện các cam kết chung, và hầu như không có sự vi phạm chủ quyền của các nước thành viên.

Những nguyên tắc này cần được duy trì nhằm tránh gặp phải tình huống như EU phải đối mặt hiện tại. ASEAN hoạt động theo công thức “ASEAN – X”, cho phép các nước thành viên có thể bảo lưu các điều khoản trong cam kết nếu cảm thấy mình chưa sẵn sàng.

Nguyên tắc đồng thuận của ASEAN mặc dù gặp phải nhiều chỉ trích và dẫn tới việc tiến độ hội nhập cũng như quá trình ra quyết định chậm nhưng nguyên tắc này giảm thiểu được sự bất đồng chính kiến hay bất mãn trong các nước thành viên. Việc Anh muốn rời khỏi EU xuất phát từ những vấn đề nội bộ trong quan hệ của Anh với EU. Trong khi đó, ASEAN hầu như không tham gia vào bất cứ một chương trình nghị sự nào của các nước thành viên, bởi Hiệp hội đơn giản là một tổ chức liên chính phủ, không phải là tổ chức siêu quốc gia như EU. Do đó, khó có thể có một thành viên nào “bất mãn” với ASEAN như những gì đã diễn ra với EU.

Trước mắt, việc một thành viên muốn ra khỏi Hiệp hội hay mong muốn thay đổi Hiệp hội là khó xảy ra với ASEAN. Tuy nhiên, ASEAN cũng nên cân nhắc xây dựng một cơ chế gia nhập và rời khỏi Hiệp hội trong Hiến chương. Sự chuẩn bị quy trình chính thức, kỹ lưỡng sẽ góp phần giảm thiểu thiệt hại phát sinh nếu như một thành viên trong tổ chức có ý “gây xáo trộn”./.