Góc học tập
18/12/2018 01:18:28 PM

Ảnh hưởng của cách mạng công nghiệp lần thứ tư đến các ngành nghề của nền kinh tế

Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư gắn với sự phát triển của công nghệ sinh học, robot có trí tuệ nhân tạo
(AI) và vạn vật kết nối internet (IoT) đã bắt đầu tác động mạnh mẽ đến nhiều ngành nghề trong nền kinh tế và đời sống
xã hội. Ở đây, chúng ta có thể điểm lại sự ảnh hưởng của CMCN 4.0 đến một số lĩnh vực cơ bản sau:


- Ngành công nghiệp: Có thể nói đây là ngành chịu tác động mạnh nhất bởi CMCN 4.0. CMCN 4.0 đã làm thay
đổi căn bản ngành công nghiệp từ nguyên liệu sản xuất, đến các thiết bị và quy trình sản xuất. CMCN 4.0 đang từng
bước phá vỡ cấu trúc của hầu hết các ngành công nghiệp ở các quốc gia và báo trước sự chuyển đổi của toàn bộ hệ
thống sản xuất và hoạt động quản trị. Sự ra đời các nhà máy thông minh, trong đó các máy móc được kết nối Internet và
liên kết với nhau qua một hệ thống có thể tự hình dung toàn bộ quy trình sản xuất rồi tự đưa ra quyết định sẽ không còn
xa đối với nhân loại. Sự xuất hiện loại vật liệu mới với các tính năng là nhẹ hơn, bền hơn, có khả năng thích nghi và tái
chế, các loại vật liệu thông minh có thể tự phục hồi, tự làm sạch, điều này sẽ giúp cho các ngành công nghiệp không còn
bị lệ thuộc quá nhiều vào nguồn tài nguyên thiên nhiên, kiểm soát được vấn đề ô nhiễm môi trường. Đặc biệt CMCN
4.0 sẽ ảnh hưởng rất lớn đến người lao động trong các ngành công nghiệp, một lượng lớn lao động sẽ rơi vào tình trạng
mất việc làm. Chẳng hạn như ngành dệt may, theo công bố của Tổ chức lao động quốc tế (ILO) có tới 2/3 trong tổng số
9,2 triệu lao động trong ngành dệt may và da giày của khu vực Đông Nam Á bị ảnh hưởng bởi sự bùng nổ về công nghệ
được ứng dụng vào ngành này. Trong đó, có đến 86% lao động của Việt Nam, 88% lao động của Campuchia và 64%
lao động Indonesia sẽ chịu ảnh hưởng nặng nề từ việc tự động hóa của ngành từ khâu thiết kế đến sản xuất. Tự động
hóa và robot có AI có thể thay thế một số hoạt động mà trước đây chỉ có con người mới thực hiện được, phần nào giúp
cho việc cắt giảm chi phí cho lao động. Mặt khác, trước đây những nước công nghiệp có ngành dệt may phát triển
nhưng thiếu hụt lao động đã đẩy mạnh việc thuê ngoài (outsourcing) đến các nước có lực lượng lao động dồi dào với
giá rẻ như Việt Nam nhằm cắt giảm chi phí sản xuất. Nhưng nay nhờ vào tự động hóa và robot làm cho nhu cầu lao
động sống giảm thiểu nên họ rút cơ sở sản xuất về nước, hệ quả là lao động thuộc ngành dệt may của nước ta sẽ mất
việc làm. Mới đây ông Đào Hữu Huyền, thuộc Công ty Cổ phần bột giặt và hóa chất Đức Giang đã chia sẻ “công nghệ
mang đến nhiều lợi ích cho Đức Giang, nhưng lại đang gây khó cho các công nhân của mình và hàng trăm nghìn đồng
nghiệp của họ tại Việt Nam. Theo ông, cứ 1600 người thì có 300 người bị mất việc, nhà máy trước đây có 100 người
nhưng khi máy móc vào chỉ cần 10-15 người vận hành, thậm chí tốc độ mất việc còn khủng khiếp hơn khi các phòng
ban của công ty ông giờ hoạt động tự động hết”[6].


- Ngành nông nghiệp: Ngành nông nghiệp cũng chịu ảnh hưởng rất lớn bởi CMCN 4.0. Trước hết AI và IoT với
hàng loạt thiết bị được gắn cảm biến và đầu đo giúp cho việc làm đất, tưới tiêu, bón phân đúng liều lượng và thời điểm
đảm bảo cho sự sinh trưởng và phát triển của cây trồng mà không gây lãng phí và ô nhiễm môi trường như của phương
thức canh tác truyền thống. Công nghệ IoT được ứng dụng có thể điều chỉnh tốc độ sinh trưởng phát triển, thời kỳ ra
hoa kết trái và năng suất các loại cây trồng theo ý muốn. Công nghệ sinh học đưa đến những loại giống mới cho năng
xuất và chất lượng cao. Với CMCN 4.0 con người sẽ không bị đe dọa bởi tình trạng thiếu lương thực, nhưng những
người nông dân sẽ rơi vào tình trạng thất nghiệp, nhất là ở nước ta hiện lực lượng này vẫn còn chiếm tỷ trọng cao.
Chẳng hạn, Ở Nhật Bản chỉ khoảng 2/127 triệu người làm nông nghiệp, với 1,5 triệu ha lúa đã sản xuất dư thừa gạo,
cùng các loại rau quả. Hay như Hàn Quốc, 2,56 triệu nông dân trên 51,6 triệu người dân, canh tác 0,9 triệu ha cho dư
thừa lúa gạo. Còn tại Israel năm 1995 bình quân cứ một nông dân chỉ nuôi được 15 người thì đến năm 2014, một người
trực tiếp làm nông nghiệp đã nuôi được 100 người, hiện nay hầu như toàn bộ các khâu từ canh tác đến thu hoạch, bảo
quản, chế biến và tiêu thụ hiện nay đều được áp dụng công nghệ thông tin. Người nông dân chỉ cần một chiếc máy tính
bảng hay điện thoại thông minh có kết nối internet, các thiết bị cảm ứng và phần mềm điều khiển tự động từ xa sẽ biết
được diện tích cây nào cần bón loại phân gì, số lượng bao nhiêu, diện tích nào cần tưới nước, tưới bao nhiêu là đủ. Nói
chung mọi hoạt động đều được điều khiển thông qua các thiết bị thông minh.


- Ngành vận tải: Sự xuất hiện của xe tự hành, xe chạy bằng năng lượng mới vừa đảm bảo an toàn, không phóng
nhanh vượt ẩu hay lạng lách đánh võng, vừa không xảy ra tình trạng ùn tắc giao thông mà hiệu quả lại cao hơn các
phương tiện truyền thống. Xe được vận hành bằng số hóa nên sẽ đo được bộ phận nào đến thời gian nào sẽ hỏng để tự
động thông báo cho chủ xe giải quyết. Việt Nam cũng đã bắt đầu có sự ứng dụng công nghệ cao vào lĩnh vực giao thông
vận tải như Grab, uber, đưa đến sự cạnh tranh mạnh mẽ với phương thức vận tải truyền thống, đồng thời ít nhiều cũng
đã gây ra những khó khăn và bất cập cho các nhà quản lý. Đây cũng là một ví dụ sinh động cho cái gọi là “Kinh tế chia
sẻ - Sharing economy” một thuật ngữ mới nổi trong thời gian gần đây, giữa các doanh nghiệp có thể chia sẻ nguồn lực
để tạo ra và nâng cao chất lượng sản phẩm hay dịch vụ, nhờ đó nâng cao được hiệu quả kinh doanh.


- Ngành thương mại và dịch vụ: Đây cũng là những lĩnh vực chịu ảnh hưởng lớn bởi CMCN 4.0. Hiện nay
robot cũng đã được ứng dụng vào nhiều vị trí công việc mà trước đây được cho là không thể thay thế con người như lễ
tân khách sạn, nhà hàng, hay trung tâm thông tin kinh tế - xã hội... Robot có thể tự động nhận dạng, nhớ được đặc điểm
và sở thích của khách, để chào hỏi hay trả lời các nhu cầu của khách hàng bằng giọng nói giống như người bình thường.
Robot cũng có thể thu ngân, quản lý và vận hành kho bãi. Trong tương lai lực lượng bán hàng cũng giảm rất nhanh vì
người tiêu dùng sẽ mua hàng trực tuyến ngay trên điện thoại di động của mình, ngay trong năm vừa qua đã có tới 3.300
cửa hàng bán lẻ của Mỹ đã phải đóng cửa. Năm 2015 thì McDonald đã đưa ra công bố sẽ xây thêm 25.000 nhà hàng
mới, hoạt động hầu như bằng robot và tự động hóa, thay vì cần từ 10 đến 20 nhân viên cho một nhà hàng như trước đây
thì nay chỉ cần 2-3 người để quản lý nhờ đó có thể cắt giảm hàng trăm ngàn người lao động.


- Trong lĩnh vực y tế: Sự phát triển của công nghệ cao không chỉ tạo ra các thiết bị quản lý, hỗ trợ chữa trị, chăm
sóc sức khỏe mà còn tạo ra các bộ phận nhân tạo của cơ thể con người. Công nghệ gen thế hệ mới và các tiến bộ khác
trong lĩnh vực y sinh cũng sẽ mở ra ngành công nghiệp mới mang lại giá trị hàng ngàn tỉ USD trong những năm tới,
đồng thời giúp cho việc nâng cao chất lượng cuộc sống và kéo dài tuổi thọ của con người. Chẳng hạn cỗ máy IBM
Watson được mệnh danh là "Bác sỹ biết hết mọi thứ – The doctor knows everything", cỗ máy này có thể lướt duyệt
hàng triệu hồ sơ bệnh án cùng một lúc và cung cấp cho bác sĩ những phương án điều trị dựa trên bằng chứng sát thực
chỉ trong vòng vài giây nhờ AI, IoT và Big data. Với thiết bị có gắn hàng loạt cảm biến và đầu đo giúp con người có thể
tra được thông tin về tình trạng sức khỏe của mình, biết được người nào đó có sắp bị bệnh hay không, bệnh gì, mức độ
nghiêm trọng ra sao và đưa ra phương án, phác đồ điều trị chính xác. Các bác sĩ chỉ cần nhập dữ liệu bệnh nhân để được
phân tích, so sánh với kho dữ liệu khổng lồ có sẵn và đưa ra gợi ý về giải pháp điều trị thích hợp. Một robot với bốn
cánh tay, đầu camera có AI, góc phẫu thuật đạt 540o, với hình ảnh 3D có thể phẫu thuật ở những vị trí khó nhất, giúp
cho việc phẫu thuật chính xác và an toàn, bệnh nhân ít đau, ít mất máu, giảm được di chứng mà lại nhanh phục hồi sức
khỏe. Ở nước ta hiện nay một số bệnh viện tại Hà nội và TP Hồ Chí Minh cũng đã thực hiện những ca mổ có sự hỗ trợ
của robot. Hay đã phát minh ra thiết bị dẫn đường dùng cho những người khiếm thị…


- Trong lĩnh vực giáo dục: Sự xuất hiện của công nghệ số, internet và các trang mạng xã hội đã khiến cho ngành
giáo dục vượt qua sự giới hạn về không gian và thời gian, công nghệ thực tế ảo sẽ thay đổi cả cách dạy của thầy và cách
học của trò. Tại các nước có cơ sở hạ tầng thông tin phát triển thì chỉ cần chiếc điện thoại thông minh hay chiếc máy
tính bảng sinh viên có thể đăng ký tín chỉ, học, làm bài và trả bài tập , thảo luận, tìm được những giáo trình bổ ích và thi
qua mạng của tất cả các môn học. Sinh viên có thể đeo kính thực tế ảo (virtual reality - VR) để có cảm giác như đang
ngồi trong lớp nghe bài giảng, ngắm nhìn phong cảnh hay các di tích, mang lại cảm nhận thực tế và ghi nhớ sâu sắc bài
học hơn. Hiện nay cũng đã bắt đầu xuất hiện các trường đại học trực tuyến trên Thế giới. Như vậy trong tương lai, số
lượng giáo viên ảo có thể sẽ nhiều hơn giáo viên thực tế.
Như vậy, cách mạng công nghiệp 4.0 và sự ảnh hưởng của nó đến các ngành kinh tế không còn là câu chuyện
tương lai nữa mà đó là câu chuyện đang diễn ra trên thực tế. Vì thế mỗi tổ chức kinh doanh thuộc các ngành nghề khác
nhau cần nhận thức sâu sắc xu thế tất yếu của CMCN 4.0 và sự ảnh hưởng của nó đến doanh nghiệp của mình, từ đó đặt
ra các kế hoạch, chiến lược cho doanh nghiệp trong những năm tới để bắt nhịp với CMCN 4.0, để tồn tại và phát triển.
Nếu các doanh nghiệp vẫn giữ cách làm truyền thống thì hệ quả tất yếu sẽ phải đối diện với nguy cơ trì trệ và phá sản.